مثال بارز وحدت

اسلام که داعیه دار وحدت در میان مردم از هر گروه و مسلکی است بایستی مثال بارزی از این ادعای خویش را نشان دهد. امیرالمومنین علی علیه السلام در تاریخ صدر اسلام از بزرگترین مثال های نمایان این موضوع است.

وحدت در اسلام یکی از موضوعات اساسی به شمار می رود. خداوند کریم در قرآن بارها به مسئله وحدت اشاره فرموده است. یکی از آیات در مورد وحدت که تقریبا همگان بدان آشنایی دارند، آیه شریفه «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لاتفرقوا» است. اسلام از ابتدا به عنوان یک نهاد اجتماعی تلاش کرد تا این موضوع را در میان مردم نهادینه سازی کند.

وحدت از دیدگاه قرآن و سنّت

کانَ النّاسُ اُمَّهً واحِدَهً فَبَعَتَ اللّهُ النَّبِیّینَ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ وَ اَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النّاسِ فیمَا اخْتَلَفُوا فیهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فیهِ اِلاَّ الَّذینَ اوُتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ بَغْیا بَیْنَهُمْ فَهَدَی اللّهُ الَّذینَ امَنُوا لِمَااخْتَلَفُوا فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِاِذْنِهِ وَاللّهُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ اِلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ
مردم (در آغاز) یک دسته بودند (و تضادّی در میان آن ها وجود نداشت، به تدریج جوامع وطبقات پدید آمد و اختلافات و تضادّهایی در میان آن ها پیدا شد، در این حال) خداوند پیامبران را برانگیخت تا مردم را بشارت و بیم دهند و کتاب آسمانی که به سوی حقّ دعوت می کرد، با آن ها نازل نمود تا درمیان مردم در آن چه اختلاف داشتند ، داوری کند . (افراد با ایمان در آن اختلاف نکردند) تنها (گروهی از) کسانی که کتاب را دریافت داشته بودند.(1)
می توان گفت مسلمانان در این که امام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) دارای امتیازهایی است که دیگر مسلمانان فاقد آنند، اتفاق نظر دارند. او در میان مسلمانان تنها کسی است که تربیت دوران کودکیش را شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر عهده گرفت، و بر راه و روش خود پرورش داد. و سپس از میان همگان وی را به برادری خویش انتخاب کرد.
دانشمندان اسلامی یک زبان برآنند که امام (علیه السلام) از همه اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) به کتاب خدا و سنت پیامبرش داناتر و جهاد و فداکاری وی در راه حق از همه بیشتر، و در پند و اندرز و سخنوری از همه بلیغ تر بود. و در اجرای حدود الهی پر شورتر، و در اجرای عدالت و احقاق حق استوارتر، و از لحاظ لذات مادی و زندگی دنیوی از همه پارساتر پود.
و این همه همان صفاتی هستند که خداوند در فرآن مجید، آنها را معیار ارزش و برتری مردم قرار داده است، زیرا خداوند مجاهدان را بر قاعدان غیر مجاهد برتری داده و به صراحت اعلان فرموده است: کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند برابر نیستند، همان طور که با صدای رسا اعلام فرموده است: گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست.
علمای اسلام در این موارد اختلافی ندارند، زیرا مقام و منزلت دینی و علمی امام (علیه السلام) - بی هیچ گفتگو و بحثی- در اسلام روشن است. آنچه محل اختلاف است، تنها موقعیت سیاسی، دینی امام (علیه السلام) در تاریخ اسلام است. آنان در حالی که اتفاق نظر دارند، او یکی از خلفای راشدین است و با انتخاب توده مردم بر سر کار آمده است. اما از طرفی در این که وی خلیفه برگزیده پیامبر (صلی الله علیه و آله) است، هم عقیده نیستند.

نقش کلیدی و حیاتی امام علی علیه السلام در طول تاریخ به هیچ عنوان قابل چشم پوشی نمی باشد. اساسا نحوه عملکرد ایشان در مواجهه با موضوع غصب خلافت و یا نحوه تعامل با افراد در زمان خلافت خلفای سه گانه و پس از آن نشان دهنده اوج هوشمندی ایشان در برقراری وحدت میان امت اسلامی است.

وحدت در دوران بیعت

برای نمونه در مسئله بیعت در غصب خلافت با وجود آنکه حق حیاتی و اساسی امام علی علیه السلام از وی سلب شد اما امام علی علیه السلام ترجیح داد تا با سکوت و تحمل فشار های اطرافیان به وحدت مسلمین لطمه ای وارد نشود و بر این اساس وحدت در میان مردم را حفظ کرد.
موضع پیامبر در روز غدیر مقابل هزاران حج گزار از مردم روستاها و شهرها، قبایل عرب (یا حداقل بعضی از قبایل) را معتقد ساخت که پیامبر رهبری امت را به علی واگذار کرده است.(2)
شاید آنان در واگذاری رهبری به علی به دست پیامبر چیزی را دیدند که موافق با سنتهایشان[از نیاکان] بود که شایسته است نزدیکترین خویشاوند پیامبر (صلی الله علیه و آله) رهبری را به ارث برد. آنان چون دیدند این زمامداری پس از وفات پیامبر تغییر کرد و حکومت جدید برای بعضی ناآشنا نمود. در نتیجه، از پرداخت زکات خودداری کردند و بعضی منکر اسلام شدند، با این اندیشه که هر گاه اصحاب پیامبر از او اطاعت نکنند معنایش این است که اصحاب در دینداری خود جدی نیستند پس، آنان نیز این حق را دارند که به جاهلیت خود برگردند.
موضع مردم در بسیاری از موضوعات بر اساس نحوه خلافت جدید تغییر یافت. چهارچوب بندی امام علی علیه السلام در این دوران و اینکه چگونه میان همگان جمع بندی کند، از دشوارترین و هنرمندانه ترین ابتکارات ایشان بوده است. امام علی (علیه السلام) عقیده داشت که پیامبر وی را پس از خود، سرپرست امور امت قرار داده است و انتخاب پیامبر برای امت الزام آور است. پس، امت مجاز نیست شخص دیگری را برگزیند. اگر امام چنان اعتقادی نداشت به خود اجازه نمی داد تا از انصار یاری بطلبد و از آنان بخواهد که -پس از بیعت کردن- موضع خود را عوض کنند، زیرا بیعت اگر درست باشد، قراردادی است که وفای به آن واجب است و فرزند ابو طالب کسی نبود که مردم را به شکستن عهدی که صحیح می بیند، فرا خواند. امام علی (علیه السلام) همراه همسرش زهرا به در خانه انصار، می رفت، و حضرت زهرا (علیهاالسلام) با التماس از آنان می خواست تا در موضع خود تجدید نظر کنند.(3)
امام هرگز نمی خواست تا بر اساس جنگ طلبی و درگیری حق خویش باز پس بگیرد. لذا تلاش کرد تا با گفتگو و مصالحه این مهم را به ثمر برساند. و این مدت را به سختی پشت سر بگذارد. تا آنجا که فرمود: خداوند با نعمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و اسلام، بنی اسماعیل و سایر مسلمانان را متحد و برادر ساخت و پر و بال کرامت خود را بر آن ها گشود؛ نهرهای مواهب خود را به سویشان جاری گرداند؛ و آنان را به نعمت و قدرت و عظمت و عزت رساند؛ و حکومتی پایدار نصیبشان ساخت بطوری که کسی قدرت درهم شکستن نیروی آنان را نداشت. متأسفانه پس از چنین هجرتی باشکوه، مسلمانان به احزاب و فرقه های گوناگون تقسیم شدند».(4)